Oleh Ayesha Jannah Bharucha Binte Abdullah1
Banyak pencapaian hebat yang membentuk dunia moden hari ini boleh dikaitkan dengan penemuan oleh sarjana Muslim terkenal pada zaman pertengahan, semasa era kegemilangan tamadun Islam.
Jika kita menelusuri kembali era penuh penemuan ini, kita akan dapati ramai sarjana Muslim dari seluruh dunia telah menyumbang secara besar dalam bidang falsafah, ekonomi, perubatan, pendidikan dan pelbagai lagi cabang ilmu. Para saintis dan sarjana meneruskan legasi mereka hingga ke hari ini dalam memahami bidang masing-masing.
Berikut adalah 4 sarjana Muslim daripada ramai tokoh lain dalam sejarah Islam yang mencipta penemuan hebat dan diingati dalam sejarah kerana kesan besar mereka terhadap masyarakat manusia hari ini.
Ibn Sina (980-1037 M) – Bapa Perubatan Moden Awal
Dilahirkan dalam keluarga berilmu di Afshana, sebuah kampung di pinggir Bukhara (kini Uzbekistan), nama penuhnya ialah Abu ‘Ali Al-Husayn Ibn Abdullah Ibn Sina dan dikenali di Barat sebagai Avicenna. Beliau merupakan seorang polymath dan dianggap sebagai Bapa Perubatan Moden Awal.
Ibn Sina dianggap sebagai asas kepada perubatan moden, satu sumbangan luar biasa beliau. Menurut Firas Al-Khateeb, penulis buku terkenal “Lost Islamic History”, sekolah perubatan di Eropah bergantung kepada terjemahan Latinnya sehingga abad ke-17.
“Lain kali anda berjumpa doktor, berdoalah tanda terima kasih kepada Avicenna, kerana banyak asas perubatan moden – pemerhatian empirikal, objektiviti dan rasionalisme – muncul melalui kepintarannya seribu tahun yang lalu” (Larry Dossey, MD, penulis “Healing Words”).
Antara karya terkenalnya ialah Kitab Al-Qanun fi al-Tibb (Kanun Perubatan), salah satu buku perubatan paling berpengaruh dalam sejarah. Ia menjadi rujukan utama selama lebih lapan abad dan kekal dalam bahasa Arab dan Latin. Prof. Osman Bakar menyatakan bahawa buku ini membincangkan kesihatan dan penyakit tubuh badan manusia serta kaedah merawat dan menjaga kesihatan.
Firas Al-Khateeb menambah bahawa Ibn Sina telah menyentuh hubungan antara kesihatan mental dan fizikal dalam bukunya, suatu perkara yang hanya diiktiraf oleh ahli psikologi pada abad ke-19.
Kanun Ibn Sina mengatasi karya tokoh Yunani seperti Hippocrates dan Galen dan kekal sebagai rujukan utama dalam dunia perubatan selama berabad-abad.
“Ibn Sina ialah fenomena unik, bukan sahaja kerana pencapaian ensiklopediknya dalam perubatan tetapi juga kerana kebijaksanaan pelbagai bidangnya” (Abdul Nasser Kaadan, Pengasas Persatuan Sejarah Perubatan Islam).
Prof. Osman Bakar juga menyatakan bahawa perubatan dianggap sebagai amal soleh tertinggi dalam Islam kerana ia membantu manusia menjaga dan memulihkan kesihatan, yang merupakan antara maqasid syariah.
Ibn Khaldun (1332-1406 M) – Bapa Sains Sosial Moden & Sejarah Budaya
Abdur-Rahman Ibn Muhammad Ibn Khaldun dilahirkan di Tunisia dan kemudian berpindah ke beberapa tempat sebelum menetap di Kaherah, Mesir. Beliau dianggap sebagai bapa sains sosial moden dan sejarah budaya.
Beliau memulakan kehidupannya dengan mempelajari Al-Quran dan fiqh, diikuti falsafah dan tasawuf, serta menguasai ilmu linguistik. Kedudukannya dalam masyarakat membolehkan beliau belajar daripada sarjana terbaik pada zamannya.
Kehidupannya penuh peristiwa termasuk penglibatan dalam politik, pelantikan sebagai Ketua Hakim Mazhab Maliki oleh Sultan Barquq, mengajar di Universiti Al-Azhar dan pertemuannya dengan penakluk Timur.
Karya terkenalnya ialah Al-Muqaddimah (Muqaddimah Sejarah), buku pengenalan kepada Kitab Al-‘Ibar (Kitab Pengajaran).
“Usaha terawal oleh sejarawan untuk mengenal pasti corak dalam perubahan organisasi politik dan sosial manusia” (Rosenthal 1967).
Dalam Muqaddimah, Ibn Khaldun mengkaji tamadun manusia, masyarakat, kesan budaya, ekonomi, sains dan pemerintahan.
“Sepanjang sejarah, banyak negara mengalami kekalahan fizikal, namun itu bukanlah pengakhiran bagi sesuatu bangsa. Tetapi apabila sesebuah bangsa kalah secara psikologi, itulah pengakhiran sebenarnya” (Ibn Khaldun).
Fatima Al-Fihri – Pengasas Universiti Tertua Di Dunia Fatima
Al-Fihriyya merupakan wanita pertama yang mengasaskan universiti tertua di dunia; Universiti Al-Qarawiyyin di Fez, Maghribi. Beliau dilahirkan dalam keluarga kaya pada awal abad ke-9 dan dikenali sebagai ‘Ummul Banun’ kerana sering bersama anak-anak.
Menurut artikel kajian oleh Dr Md Nazmul Hoque dan Dr Faruk Abdullah, setelah kematian ayah dan suaminya, Fatima mewarisi harta yang banyak dan menggunakannya untuk mendirikan institusi pendidikan demi masyarakat Fez.
Universiti ini diasaskan pada tahun 859 M dan dinamakan sempena bandar asal keluarga Fatima iaitu Kairouan, Tunisia. Ia bermula sebagai masjid dan pusat pengajian Islam dan kemudiannya berkembang menjadi universiti yang menawarkan pelbagai ilmu termasuk sains, perubatan, aritmetik, astronomi dan sejarah.
Menurut Prof. Jeffrey T. Kenney dan Prof. Ebrahim Moosa dalam Islam In The Modern World, Al-Qarawiyyin merupakan institusi utama yang mencerminkan kekuatan pendirinya, dan kurikulumnya boleh disesuaikan mengikut kehendak pewakaf.
Universiti ini menarik ramai sarjana dan pelajar dari seluruh dunia. Tokoh seperti Abu Bakr Ibn Al-‘Arabi dan Ibn Khaldun pernah mengajar dan belajar di situ. UNESCO dan Rekod Dunia Guinness mengiktirafnya sebagai institusi pengajian tinggi tertua yang masih beroperasi.
Ibn Al-Haytham (965-1040 M) – Bapa Optik Moden
Abu Ali al Hassan Ibn Al-Haytham Al Basri (Alhacen atau Alhazen) dilahirkan di Basra dan kemudiannya menetap di Kaherah. Beliau terkenal sebagai pengarang buku monumental tentang optik dan teori penglihatan matematik abad ke-13.
Kitab Al-Manazir (Buku Optik) merupakan karya agungnya yang menyatukan eksperimen cahaya, bukti geometri dan psikologi persepsi visual untuk membentuk teori baharu menolak teori Ptolemy dan Euclid.
Walaupun konsep camera obscura ditemui lebih awal, Ibn Al-Haytham adalah yang pertama mencadangkan penggunaan skrin bagi memantulkan imej daripada cahaya.
Bradley Steffens dalam bukunya Ibn Haytham: The First Scientist menyatakan bahawa pencapaian terbesar Ibn Al-Haytham ialah metodologinya – penggunaan eksperimen untuk menguji hipotesis. Ini dianggap titik perubahan dalam sejarah manusia.
Sewaktu ditahan oleh Sultan Al-Hakim, beliau menulis Kitab Al-Manazir dari tahun 1011-1021 M. Dalam buku tujuh jilid ini, beliau membuktikan bahawa cahaya dipantulkan daripada objek ke mata dan bukannya sebaliknya seperti kepercayaan sebelum itu.
Apa yang Kita Boleh Pelajari Daripada Para Sarjana Ini?
Kemajuan dunia hari ini tidak akan terjadi tanpa penemuan para sarjana terdahulu. Penemuan mereka bukan sekadar membawa kita kepada kemodenan, malah menghubungkan kita kepada penciptaan diri dan peranan kita di dunia.
Legasi ini amat berkait rapat dengan agama dan sains. Sebagai Muslim, menjadi tanggungjawab kita untuk meneruskan dan memperkasa legasi ilmu ini. Al-Quran menyeru kita untuk berfikir, merenung dan memahami. Kita perlu memperluas bukan sahaja ilmu agama, tetapi juga ilmu sains dan duniawi.
Wallahu a’lam.
- Mengenai Penulis: Ayesha Jannah pernah menuntut di International Islamic School Malaysia dan Madrasah Aljunied Al-Islamiah. Kini, beliau sedang melanjutkan pengajian dalam bidang Undang-Undang dan Fiqh Islam di Universiti Al-Azhar, Kaherah, Mesir. ↩︎
mymuslimin.com 
Leave a comment